BRÜKSEL LAHANASI VE LAHANA YETİŞTİRİCİLİĞİ

BRÜKSEL LAHANASI YETİŞTİRİCİLİĞİ

Brüksel lahanası serin iklim sebzesi olup, lahana,karnabahar, brokkoli,alabaş ve şalgam ile aynı familyada yer alır.Brüksel lahanasının yenilen kısmı genellikle 60-90 cm boyunda dallanmamış, tek gövdelidir.Yaprak koltuklarında oluşan ceviz iriliğindeki,çok sayıda küçük minyatür lahanalar silindir şeklindeki gövdenin üzerinde çepeçevre saracak şekilde dizilmişlerdir.Çeşit özelliklerine bağlı olarak bir bitkide yaklaşık 30-50 adet minyatür baş bulunur.

YETİŞTİRME İSTEKLERİ:

Serin iklim sebzesidir.Optimum sıcaklığın 15-180 C olan bölgeler Brüksel lahanası yetiştiriciliği için uygundur.En iyi gelişmeyi 210 C yi aşmayan sıcaklıklarda gösterir.Diğer lahanagillere göre düşük sıcaklıklara oldukça dayanıklıdır.Özellikle geçici çeşitleri daha dayanıklı olup, -100C derecedeki sıcaklıklara dayanabilmektedir. En iyi başlar özellikle sonbaharı serin ve uzun, kışları ılımlı olan deniz kıyısı alanlardan elde edilmekle beraber, orta şiddete kışa sahip bölgelerde de yetiştirilebilir. Sıcak bölgelerde üretim mümkün olmakla beraber başlar daha uzun şekilli ve gevşek bir gelişme gösterirler.
TOPRAK İSTEKLERİ ve GÜBRELEME

Brüksel lahanası çok çeşitli topraklarda yetiştirilebilirse de orta derecede ağır, yüksek organik madde içeren ve bünyesinde orta seviyede azot bulunduran topraklarda daha iyi gelişme gösterir. Erkenci çeşitler için hafif, geçici çeşitler için ağır topraklar tercih edilmelidir.Toprağa verilecek gübre miktarlarını saptamadan önce topraktaki besin maddelerinin analiz edilmesi ve yapılacak olan tavsiyelere göre gübre verilmesi gereklidir.Fosforlu ve potasyumlu gübrelerin tamamı ile azotlu gübrelerin üçte biri dikim sırasında,azotun geri kalan kısmının ise;yetişme periyodu boyunca yetiştirilen çeşide bağlı olarak iki seferde verilmesi gerekir.

FİDE YETİŞTİRİCİLİĞİ

Fide üretimi için tohumlar bölgelere göre nisan ortasından haziran ortasına kadar olan dönemde soğuk yastıklara m2 ye 3-4 gr tohum gelecek şekilde serpme olarak ekilir ve üzeri 1-2 cm kalınlığında harçla kapatılır.Bu dönemde Bu dönemde yabancı otlar temizlenmelidir.15-20 gün sonra çıkan fideler 1 m2 lik alanda 600-900 bitki kalacak şekilde seyreltilir.Yaprak biti,diğer zararlılar ve hastalıklar için gereklimücadele yapılır. Bitkiler 20 cm. boy aldıklarında esas yerlerine dikime hazırdırlar. Fideler, Haziran ve Temmuz aylarında tarladaki yerlerine dikilirler.

FİDELERİN DİKİMİ

Bir gece önceden sulanan fideler ertesi gün yerlerinden sökülerek kök ve yaprak kısımlarının 1/3’i tıraşlanarak sıra arası 70-90 cm ve sıra üzeri 45-60 cm olacak şekilde yerlerine dikilerek can suyu verilir.

BAKIM İŞLERİ

Brüksel lahanası yetiştirilecek topraklarda münavebeye dikkat etmek ve en az 3 yıl boyunca aynı tarlada lahanagillerden bir sebzenin o toprakta yetiştirilmemiş olmasına dikkat etmek gerekir. Toprak yüzeyinin altında oluşan sıkıştırılmış sert tabakanın derin sürüm yapılarak, 2-3 yılda bir kırılması gerekir. Brüksel lahanası yetiştirilecek topraklara mümkünse sonbaharda 2-3 ton ahır gübresi verilerek derin sürüm yapılır, ve ilkbahara kadar tezekli bir şekilde bırakılır. İlkbaharda yağmur ve karlarla dağılan kesekler daha yüzlek bir sürüm yapılarak dağıtılır. Bu sürümden önce fosforlu gübre pulluk altına verilmelidir.Brüksel lahanasının ihtiyaçları lahana ile benzerlik gösterir Brüksel lahanası suyu çok sevdiğinden, yağışlar yeterli değilse sulama ihmal edilmemelidir. Yüksek kaliteli ve verimli bir üretim için yağış durumu dikkate alınarak haftalık aralarla sulama yapılmalıdır. Sulama yöntemi olarak en uygun sulama şekli damla sulama olmakla birlikte, karık sulamada kullanılabilir. Yağmurlama sulama ise; mantari enfeksiyonları artırması nedeniyle önerilmemektedir. uygulanabilir, daha sonra bir veya birkaç hasat daha yapılır. Geç dikimlerde çok erken uç kesilmesi alttaki Tutmayan fideler yeniden aşılanmalı çara ve gerekli mücadele işlemleri yapılmalıdır. Özellikle baş bağlama döneminde yaprak bitlerine karşı gerekli önlem alınmalıdır.

HASAT

Hasat periyodu çeşidin erkencilik durumuna göre değişmekle birlikte, Ağustos sonundan Aralık ayına kadar devam eder. Brüksel lahanasında tohum ekiminden ilk hasada kadar 80-140 günlük süre gereklidir.Brüksel lahanasında hasat yaprak koltuklarında oluşan başların sıkılaşıp 2.5-5 cm çapına ulaşarak, parlak bir görünüm aldığında ve sararmadan önce yapılmalıdır. Hasatta geç kalınmamalı başlar gevşeyip, patlamadan toplanmalıdır. Hasat işlemi başın altındaki yaprağın kırılarak ana gövdeden uzaklaştırılmasıyla yapılır. Başların hasadı 3-5 seferde tamamlanabildiği gibi pazar kalitesinden kayıplar olmadan bir seferde tüm gövde ile birlikte hasat edilebilir. Daha sonra kapalı bir ortamda başlar daha rahat toplanabilir. Brüksel lahanasında alttaki başlar üstekilerden daha hızlı geliştiğinden, hasatta en üstteki başların tam büyüklüğüne ulaşmasını bekleyinceye kadar gecikilirse, alttaki başlar gevşeyerek çürür. Alttaki başların büyümesini geciktirmek, bitki aralıklarına verilecek mesafenin azaltılması ile kısmen sağlanabilirse de daha etkili bir yol olarak yaz sonu veya sonbaharda esas büyüme noktası kırılarak üstteki başların olgunlaşması hızlandırılabilir Uç alma işlemi özellikle yetişme mevsimi kısa olan bölgelerde hasat periyodunu kısaltmak ve üreticilerin kış başlamadan önce hasat işlemlerini tamamlayabilmeleri amacıyla uygulanır. Uç alma genellikle en alttaki başların 1.25 cm büyüklüğüne ulaştığında tepesinin kırılması olarak uygulanabildiği gibi, eylül ve ekim aylarında ilk ve ikinci hasattan sonra da başların küçük kalmasına ve hasat edilen baş sayısının azalmasına neden olur. Tepe alma işlemi geç yapılırsa, üstteki başlar normal büyüklüklerine ulaşmadan alttaki başlar çok büyür ve aşırı olgunluğu erişir. .Başlar uç noktasının kırılmasından 3-4 hafta sonra olgunlaşarak hasada uygun hale gelirler. En iyi kalitede başlar gündüz güneşli, geceleri don olaylarının hafif görüldüğü dönemlerde elde edilir. Sıcak hava yumuşak, gevşek veya açılmış zayıf kalitede başların meydana gelmesine neden olur.Bir bitkiden yaklaşık 1 kg ürün alınmaktadır.Brüksel lahanasında ortalama verim iri başlı çeşitlerde dekara 1-2 ton küçük başlı çeşitlerde ise 3 ton’dur.

LAHANAGİLLER (Crucifera Familyası) HASTALIK VE ZARARLILARI

Lahana mildiyösü :Fidelerinin ve gelişmiş bitkilerin yapraklarının alt yüzlerinde grimsi küf tabakaları halinde kendini belli eder. Yaprakların üzerinde sarımsı lekeler oluşur, buralar zamanla kurur.Çevrede ilk hastalık belirtilerinin görülmesiyle kimyasal mücadeleye başlanır,haftada bir kez mücadele yapılır.

Son ilaçlama ile hasat aralığına dikkat edilmelidir.

Lahana Kökur Hastalığı : Fide ve tarla döneminde bitkilerin kök boğazında yumruk gibi saçak köklerde ise parmak gibi urlar görülür, bu bitkiler solar ve baş bağlayamaz.Hastalığın şiddetine göre verimde azalma olur. Fide ekimi öncesi fide toprağına kireç uygulaması yapılır.

Lahana Kelebeği :Zararlının larvaları yaprakların damar aralarını kemirip yiyerek ve pislikleriyle kirleterek zarar verir. Yılda 2-6 döl verir.

Küçük alanlarda yaprak altlarındaki yumurta kümeleri toplanarak imha edilir. Büyük alanlarda ise kelebek uçuşlarının görülmesinden sonra bitkiler kontrol edilir, % 10 bulaşma varsa mücadele yapılır.

* * * * * *


Lahana ve Brüksel Lahanası Yetiştiriciliği


Familya: Brassicaceae (Cruciferae)
Lahana: Brassica oleracea L.

Ekonomik Önemi, Anavatanı ve Yayılma Alanları

Lahana grubu sebzeleri Avrupa ülkelerinde bütün yıl boyunca, ülkemizde ise yılın bir iki ayı hariç bütün yıl boyunca pazarlanmakta ve değişik şekillerde sebze olarak tüketilmektedir.

Yaprak lahanalar; Brassica oleracea L. var. acephala,

Baş lahanalar; Brassica oleracea L. var. capitata, kırmızı lahanalar; Brassica oleracea L. var. rubra,

Savoy lahanası ise; Brassica oleracea L. var. sabuuna, olarak adlandırılmaktadır.

Lahananın anavatanı olarak Kuzey Avrupa ülkeleri ve Baltık denizi kıyıları kabul edilmektedir. Lahana denize yakın, rutubetli olan tüm Avrupa kıyılarında geniş bir yayılma alanı bulmuştur.

Gövde:
Lahanalarda gövdenin uzunluğu ve kalınlığı çeşitlere göre değişir. Yaprak ve baş lahanalarda kalın ve kısa bir gövde bulunmaktadır.Lahanalarda gövde kalınlığı ortalama olarak 5-10 cm, gövde uzunluğu ise 30-50 cm arasında değişmektedir.

Yaprak:
Lahana yaprakları şekil, renk, büyüklük, etlilik, düz veya kıvırcık oluşları bakımından çeşitlere göre farklılıklar gösterir. Yaprak şekilleri yassı-yuvarlak, uzun, yuvarlak, oval, ters yumurta, topaç ve kalp şeklindedir. Başlangıçta yapraklar yanlara doğru açılır, daha sonra iç içe katlanarak baş şekline döner.

Yaprakların genişliği 10-15 cm ile 60-70 cm arasında değişir. Yaprakların büyüklüğüne göre başların çapı 20-30 cm’den 70-80 cm’e kadar çıkabilir. Yaprakların renkleri beyazımtırak-yeşil, mavimsi koyu yeşilden koyu kırmızıya kadar değişir. Ayrıca yaprakların üzeri koyu bir mum tabakasıyla kaplıdır.

Gövde:
Lahanalarda gövdenin uzunluğu ve kalınlığı çeşitlere göre değişir. Yaprak ve baş lahanalarda kalın ve kısa bir gövde bulunmaktadır.Lahanalarda gövde kalınlığı ortalama olarak 5-10 cm, gövde uzunluğu ise 30-50 cm arasında değişmektedir.

Yaprak:
Lahana yaprakları şekil, renk, büyüklük, etlilik, düz veya kıvırcık oluşları bakımından çeşitlere göre farklılıklar gösterir. Yaprak şekilleri yassı-yuvarlak, uzun, yuvarlak, oval, ters yumurta, topaç ve kalp şeklindedir. Başlangıçta yapraklar yanlara doğru açılır, daha sonra iç içe katlanarak baş şekline döner.Yaprakların genişliği 10-15 cm ile 60-70 cm arasında değişir. Yaprakların büyüklüğüne göre başların çapı 20-30 cm’den 70-80 cm’e kadar çıkabilir. Yaprakların renkleri beyazımtırak-yeşil, mavimsi koyu yeşilden koyu kırmızıya kadar değişir. Ayrıca yaprakların üzeri koyu bir mum tabakasıyla kaplıdır.

Meyve:
Lahanalarda döllenmeden sonra çiçekler üzerinde bulunan çanak ve taç yapraklar dökülür ve dişi organ büyümeye devam eder, meyve bakla şeklini alır. Başlangıçta yeşil olan baklalar olgunlaşma ilerledikçe önce sararır ve daha sonra kahverengiye dönüşür. Bu bakla tipine Sliqua meyve adı verilmektedir.
Meyvelerin şekli ve büyüklüğü ekolojik koşullardan etkilenmektedir.Uygun ekolojik koşullarda yetiştirilen lahanaların meyveleri düz ve 3-5 mm kalınlığında, 30-80 mm uzunluğundadır.

Tohum ve Çimlenme Özellikleri:
Meyve iki gözlü olup ortadan bir zarla ayrılmıştır. Tohumlar iki gözlü meyve içinde bulunmaktadır. Çiçeklenmeden 20-25 gün sonra bakla içindeki tohumlar belirginleşir. Tohumlar yuvarlak veya hafif yumurta şeklindedir. Bir gramda bulunan tohum sayısı 280-350 adettir.

Çimlenme sıcaklığı 10-30 0C olup, optimum çimlenme sıcaklığı 20-25 0C’dir. Düşük toprak sıcaklığı ve fazla nem çimlenmeyi geciktirir. Normal koşullarda tohumlar 3-4 günde çimlenirler.

Yetiştirme İstekleri
İklim isteği:
Lahana yetiştiriciliğinde sıcaklığın büyük önemi vardır. Özellikle çimlenme döneminde sıcaklık çok önemlidir. Yüksek sıcaklıklar sebze olarak değerlendirilen yaprakların kalitesini bozar. Lahanaların baş oluşturabilmesi için en uygun sıcaklığın 15-20 0C arasında olması istenir. Yaz ayları sonunda ve sonbahar yetiştiriciliğinde sıcaklığın düşmesi kaliteli baş oluşumuna yardımcı olmaktadır.

Lahanalar çiçeklenebilmeleri için düşük sıcaklığa (10 C altında) gereksinim duyarlar. Düşük sıcaklık istekleri karşılanmadığında bitkiler sürekli vegetatif devrede kalırlar. Yapılan çalışmalarda sıcaklığın sürekli 15 C’nin üzerinde seyrettiği durumlarda bitkilerin çiçeğe kalkmadığı tespit edilmiştir. Sıcaklık 10 C civarında ise bitkiler 5-7 hafta sonra generatif döneme geçmekte ve çiçeklenmektedir. Sıcaklık 7 C civarında ise bu süre kısalmakta ve bitkiler 4hafta içinde çiçeklenmektedirler.

Lahanaların fazla ışıktan hoşlandığı, ışık miktarının az olduğu ağaç altlarında ve gölgeli yerlerde yetiştirilen lahanaların gelişme ve büyüme özelliklerinin yavaşladığı ve verimin düştüğü bilinmektedir.

Lahanalar yağıştan zarar görmez, aksine daha iyi gelişirler. Lahana hava nemi yüksek, deniz ve göl kenarları ile yüksek nemli yaylalarda çok iyi gelişmektedir. Dolu şeklindeki yağışlar lahana bitkisinin yapraklarına zarar vermektedir. Bunun dışındaki yağış lahananın gelişme ve büyümesinin yanında kalite özellikleri üzerine de olumlu etki yapmaktadır.
Lahana bitkilerini rüzgar olumsuz yönde etkilemektedir. Rüzgar yapraklardan su kaybına ve bitkilerin devrilip toprakla temas etmesine neden olur. Su kaybı, yenen yaprakların kalitesini bozmaktadır. Devrilen bitkilerde ise ya gelişme yavaşlamakta, **** toprağa değen yapraklar çürümektedir.

Toprak İsteği:
Lahanalar toprak istekleri bakımından seçici değildir. Ancak toprağın su tutma kapasitesi iyi olmalıdır. Ağır topraklarda yetiştirilirse yüksek verim, buna karşılık hafif topraklarda yetiştiricilik yapılırsa daha az ve erkenci verim elde edilir. Sonbahar ve kış yetiştiriciliği için drenajı iyi olan topraklar seçilmelidir.

Lahana bitkileri için optimum pH 6-6,5 arsında olmalıdır. Asidik topraklarda gelişme iyi olmaz. Lahana tuza dayanıklı bir bitki olarak bilinmektedir.
Lahana bitkileri üst üste aynı toprakta yetiştirilmemelidir. Mutlaka bir başka familya sebzeleri ile münavebe yapılmalıdır. Aksi taktirde toprak yorgunluğu nedeniyle gelişme ve büyüme istenilen düzeyde olmaz.

Yetiştirme Şekli

Tohum Hazırlığı, Ekim ve Dikim:
Lahana grubu sebzeler ekolojik koşullar uygun ise direkt tohumları tarlaya ekilerek üretilebilirler. Ancak ülkemiz koşullarında lahanalar fide ile üretilmektedir. Fide yetiştiriciliği yastık ve tavalarda yapılır. Fidelerin yetiştirileceği fideliklere yanmış çiftlik gübresi toprak işlemeyle tohum ekiminden en az bir ay önce verilmelidir. Fide üretimi amacıyla tohum ekimi, batı ve güney bölgelerimizde temmuz-ağustos ayları başında fide yetiştirme tavalarına, diğer bölgelerimizde ise mart sonu-nisan başında soğuk yastıklara yapılmalıdır. Fideliklere tohum ekimi serpme veya sıravari olarak yapılmalıdır.

Bir dekar alan için tohumun iriliği, dikim sıklığı ve çeşide bağlı olarak 8-12 gr arasında lahana tohumu kullanılır, bunun için 4-5 m2’lik fide yetiştirme alanı yeterlidir

Sıravari ekimde tohumlar 10 cm sıra arası, 2 cm sıra üzeri olacak şekilde ekilmelidir. Tohum ekiminden sonra fidelikler süzgeçle ve ya mini yağmurlama başlıklarıyla sulanmalıdır.
Lahana fideleri 30-35 gün içinde 3-4 yaprak oluşturur, 15-20 cm boy kazanır ve gövdeleri kurşun kalemi kalınlığına ulaşır ve dikim büyüklüğüne ulaşırlar. Bu fideler fazla gecikmeden esas yerlerine dikilmelidir.

Lahana grubu sebzeleri batı ve güney bölgelerimizde karpuz, arpa, buğday ve ilk ürün mısırdan sonra ikinci ürün olarak yetiştirilebilir.

Fidelerin dikileceği tarlada sıra arası yetiştirilecek çeşide bağlı olmak üzere 70-100 cm olacak şekilde, 20-30 cm derinlikte masuralar açılır.

Dikim büyüklüğüne gelmiş olan fideler hava koşullarına bağlı olarak sökümün kolay olması için dikimden 1 veya 2 gün önce mutlaka sulanmalıdır. Fide dikimi 3 farklı şekilde yapılır:
1- Kuruya Dikim: Dikim büyüklüğüne gelmiş fideler 70-100 cm arayla açılan masuraların boyun noktasına, sıra üzeri 40-70 cm mesafelerle plantuvar, çepin ve çapa yardımıyla kuruya dikilirler, daha sonra masuralara su verilir. Bu şekilde yapılan dikimlerde arazinin meyili az olmalıdır.
2- Elle Çamura Dikim: Masuralara su verilir ve su çekilmeden fidelerin büyüme uçları su seviyesinden yukarıda kalacak şekilde elle çamura dikim yapılır. Bu şekilde yapılan dikimlerde bitkilerin büyüme uçları su seviyesinden etkilenmediği için zarar görmez.
3- Tavlı Toprağa Dikim: Dikim yapılacak masuralara su verilir sulamadan birkaç gün sonra tavlı toprağa masuraların boyun noktalarına fidelerin büyüme ucu su seviyesinden yukarıda olacak şekilde fide dikim kazıkları ve çepinle dikim yapılır. Dikim sırasında cılız ve fazla boylanmış fideler dikilmemelidir. Dikim yaz aylarında akşam saatlerinde yapılmalıdır.

Çapalama:
Toprak yapısı ve otlanma durumuna göre bir veya iki kez, ya da her sulamadan sonra kaymak tabakasını kırmak üzere çapa yapılır. Ayrıca herbisitler kullanılarak yetiştirme yerlerinin otlanması önlenir. Çapa büyüklüğüne ulaşan bitkilerde çapalama işlemi, bitkinin saçak köklerinin toprak yüzeyine yakın gelişmesi nedeniyle yüzeysel olarak yapılmalıdır.

Sulama:
Fide dikiminden sonraki ilk sulama bitki kökü çevresinde çatlak meydana gelmeye başladığında yapılır. Genellikle bu ilk sulamadan sonra bitkilerin gelişmesi izlenir. Toprak yapısı, çevre koşulları ve bitkilerin gelişme durumları dikkate alınarak düzenli sulama yapılmalıdır.

Gübreleme:
Çiftlik gübresiyle gübreleme imkanı yoksa dekara en az 15-16 kg N, büyük başlı çeşitlerde 18 kg N, 8-10 kg P2O5 toprak yapısına bağlı olarak 12-16 kg K2O verilmelidir. Azotun yarısı ikinci sürümde (NH4)2SO4 şeklinde, diğer yarısı da son çapada bitkilerin yaprak iz düşümüne NO3 formunda verilmelidir.

Tarımsal Savaşım:
Lahanaların fide gelişme dönemlerinde hastalık ve zararlılara karşı mücadele iyi yapılmalıdır. Özellikle lahana kelebeği ve yaprak bitlerine karşı çok dikkatli olunmalıdır.

Olgunluk, Hasat ve Depolama
Lahanalarda iyi bir yetiştiricilik yapılmışsa genellikle hasat bir defada yapılır. Ülkemizde yetiştirilen çeşitler yavaş ve kademeli olarak gelişir ve dikimden 3-6 ay sonra hasada gelirler. Ülkemizde genellikle Eylül-Ekim aylarından itibaren hasada başlanır.
Lahanaların hasadı elle yapılır. Hasat olgunluğuna gelmiş lahanalar toprak seviyesinden keskin bir bıçak ve ya satırla kesilerek hasat edilir. Kesilen başların dış tarafındaki bozuk yapraklar temizlenir. Lahanalar soğuk hava depolarında 4-6 ay saklanabilirler. Normal saklama sıcaklığı 1-2 oC olup, depo nispi neminin % 90-95 olması istenir.

Verim
Bir dekardan 2-8 ton arasında lahana hasat edilebilir. Ortalama olarak 1 dekar alanda 2000 civarında lahana bitkisi bulunur. Baş iriliği birim alandan alınan verimi en çok etkileyen faktördür.