Lcıhcıncıgiller
Yetiştiriciliği
I-|osicı|ı|< ve
Zcırcıriıicırı
I
I
LAHANA GRUBU SEBZELERIN vET|şTlnic|ı.lĞI .......................... .J
BAŞ LAHANA (BEYAZ-ı‹ınNıızı) YETIŞTIRICILIĞI ......................... ..11
Bnoı‹ı‹oı_l YETIŞTIRICILIĞI ............................................................ ..1s
BRÜKSEL ı.Aı-ıANAsı YETlşTlnlclı.IĞl .......................................... ..21
ALABAŞ YETIŞTIRICILIĞI ................................................................ ..24
KAHNABAHAH vETlş1'ın¦cIı.lĞI ..................................................... ..27
YAPRAK LAHANA YETIŞTIRICILIĞI ............................................... ..29
LAHANAGILLEH ı-ıAsTAı.ıı‹ ve zAnAnı.ıı.Aı=ıı ............................. ..a1
-LÅ_HAl\I_AG_!LLER YETİŞTİRİCİLİĞİ `\
W
fî -- ~ ---------- -- -
LAHANA Gnuau sEBzEı.Eı=ılN vETlşTiniciı_i›ãi
eınış
Lahana gurubu sebzeleri Avrupa
ülkelerinde bütün yıl boyunca, ülkemiz-
de ise yılın bir iki ayı hariç bütün yıl bo-
yunca pazarlanmakta ve değişik şekil-
lerde sebze olarak tüketilmekteclir. La-
hana gurubu sebzelerinin birçok değer-
lendirme şekli olup çiğ olarak tüketildiği
gibi salatası, kapuskası, etli ve zeytin-
yağlı sarması ve turşusu yapılmaktadır.
Bunun yanında sanayi sebzeciliği açı-
sından da büyük önem taşırlar.
Lahana grubu sebzeler (Cruciferae
lamilyası) geniş bir aile olup; baş laha-
nalar (beyaz, kırmızı), karnabahar,
brokkoli, brüksel lahanası, yaprak laha-
na ve alabaş gibi türleri içine almaktadır.
Lahana grubu sebzelerin yabanilerine
Akdeniz havzası ve Avrupa'nın Atlantik
sahillerinde rastlanılıp Baş lahanalar ve
yaprak lahana tahminen Batı Avrupa kö-
kenli, karnabahar ve brokkoli ise Akde-
niz havzası kökenlidir (T indall, 1992;
Anonymous, 1999). Rus araştırıcı Zhu-
kowsky lahananın anavatanının Anado-
lu'nun Van yöresi olduğunu ve dünyanın
en büyük lahanalarının bu bölgede ye-
tiştirildiğini bildirmektedir (Bayraktar,
1970). Lahanaların evrimi sonucunda
brokkoli (Brassica oleracea var. itali-
ca) ve karnabahar (Brassica oleracea-
e var. botrytis) çiçek ve çiçek sapı de-
formasyonu ile baş lahanalar (Brassica
Şekil' 1. Lahana raılasındarı genel görünüm
' ıs
Şekil' 2. Lahana taırasından genel görünüm
Şekil 3. Baş bağlamış lahana tarlası
oleracea var. capitata (L) sub. var. alba), yaprak (Brassica oleraceae
var. acephala) ve Brüksel lahanası (Brassica oleraceae var. gemmifera-
e) büyümenin kısıtlanması, tepe ve yan tomurcuk detormasyonu ile alabaş
da (Brassica oleraceae var. gongylodes L.) gövdenin değişimi ile oluş-
muşlardır (Phillips ve Rix,1995, Günay, 2005). Bu grup sebzeler çiğ olarak
tüketildiklerinde insan sağlığına büyük katkıda bulunurlar. Insanların daha
sağlıklı ve uzun ömürlü olmasını sağlarlar. Bol miktarda B, C, E vitamini ve
potasyum içeren Iahanalar, kış aylarında birçok eve sağlık getirir.
Bol miktarda B, C, E vitamini ve potasyum içeren
Iahanalar, kış aylarında birçok eve sağlık getirir.
Lahana grubu sebzeler yaprağı yenen sebzeler grubuna dahil serin
iklim sebzeleridirler. Bu grup sebzeler iki yıllık bitkilerdir. Ilk yıl bitkilerin
yenilebilen kısımları istenilen düzeye gelmektedirler. Ikinci yıl belli bir
oranda soğuklama ihtiyacını gidermiş bitkiler çiçek sapı oluşturup çiçek
açmaktadırlar (Günay, 1984). Bu grup sebzelerde çok yüksek oranda ya-
bancı (%98) tozlanma ve döllenme görüldüğünden hem genetik hem
morlolojik olarak yüksek oranda bir çeşitlilik söz konusudur. Lahana de-
nilince akla tek bir sebze gelmemelidir. Lahana bir sebzeler grubunu
oluşturur. Dünyada ve ülkemizde yoğun olarak yetiştiriciliği yapılan ve tü-
ketilen bu grup sebzelerin sistematiği aşağıda verilmiştir.
Sistematiği:
Takım:Flhoedales
Familya:Cruclferae
Cins: Brassica _
Tür: Brassica oleraceae (Bahçe Iahanaları)
Varyeteler : Brassica oleraceae var. silvestris (Yabani lahana)
Brassica oleraceae var. acephala (Yaprak lahana)
Brassica oleraceae var. capitata ( Baş lahana)
subvar. alba (Beyaz baş lahana)
subvar. rubra (Kırmızı baş lahana)
Brassica oleraceae var. gemmilerae (Brüksel lahanası)
Brassica oleraceae var. botrytis (Karnabahar)
Brassica oleraceae var. italica (brokkolj)
Brassica oleraceae var. gongylodes L. (Alabaş)
Bitki karakterleri
Genel Bilgi : Üstün besleyici vasıfları ve zengin çeşitleri ihtiva eden
lahanalar Cruciferae familyasına mensup iki senelik kültür sebzesidir. Bi-
rinci yıl çeşit karakterlerine göre büyüklük, şekil, düz veya kıvırcık yaprak-
lılık, etlilik ve renk bakımından geniş çapta değişiklik gösteren yaprakları
ve dolayısıyla baş lahanada olduğu gibi çok sayıda yaprakların birbirleri-
ne sarması neticesi başlar teşekkül eder. Ilk sene sonunda lahana bitki-
lerinin çeşit ve yetiştirme şartlarına göre toprak zemininden itibaren
20-35 cm boy aldığı görülür. Buna mukabil aynı familyaya mensup brük-
sel lahanası, karnabahar ve brokkolilerde boylanma lahanalara nazaran
daha yüksek olur. Ertesi sene ise baş lahanaların orta kısmından meyda-
na gelen ve gittikçe boylanan ve dallanan çiçek sapı teşekkül eder. Çiçek
saplarının boyu çeşit ve yetiştirme şartlarına göre 90-150 cm kadar ola-
bilir. Çiçek sapları üzerinde küçük ve umumiyetle dişli yaprakçıklar teşek-
kül eder ki bunlar esas lahana yapraklarına nazaran görünüş ve büyük-
lük itibari ile çok farklıdır.
Kökler : Lahanalarda kalın ve oldukça derine giden ana kazık kök-
ten başka bol miktarda saçak kök bulunur. Gelişme devresinde ana kök
zamanla çürüyerek yerine çok sayıda yan kökler teşekkül eder.
Gövde : Lahana çeşidine göre gövde kalınlığı ve bilhassa uzunluğu
oldukça değişiklik gösterir. Yaprak ve baş lahanalarda kalın ve kısa bir
gövde bulunduğu halde brüksel lahanasında gövde çeşide göre 40-100
cm arası boy alabilir.
rs
L*
Yapraklar Lahana yaprakları çeşit ka-
rakterıne gore renk şekıl ırılık, etlılık, duz
veya kıvırcıklık bakımından büyük farklar
gösterir. Yapraklar üzerinde bir mum taba- -y
kası mevcuttur. Bundan dolayı yapraklar üzerine su damlaları düştüğünde yağlı bir .Ã
zeminin üstüne düşmüş damlalar gibi etrafa
dağılmayarak damlaoıklar halinde kalır. Baş
lahanalarda yaprakların sarılış karakterleri,
yaprak özellikleri, tüm baş şekilleri, renkleri,
_ _ ı‹'ı4.a bı ı‹i
ırılıklerı çeşitler arasında çok farklıdır. Şa ' ,aݧ,,aaž,fi,';;fm'şyapra '
' __ 0 "'= ı Çiçekler : Parlak sarı renkli lahana çiçek-
,Q leri ana çiçek sapı ile bunun üzerinde meydana
“ i 'Å .s Lu gelen müteaddit yan çiçek saplarının daha zi-
_ , »s . ' - yade üç kısımlarında teşekkül eder. Erselik ka-
:1 __ _ İ ' rakterde olan çiçeklerde döıt çanak ve birbirine
- ' karşı haç vaziyette bulunan dört taç yaprağı
ŞEWS' Lama wçeğ' ' vardır. Çanak ve taç yaprakların bu karakteris-
tik durumuna istinaden bu familyaya haçlı çiçekler adı verilmiştir. Çiçek-
lerde altışar tane erkek organ bulunur. Bunların dört tanesi diğer ikisin-
den daha uzundur. Dişiciğin ucunda düğmeye benzer bir tepecik bulunur.
Yapılan müşahedelere göre lahanalarda büyük bir çoğunlukla protekni
mevcuttur. Yani çiçeklerde dişi organlar erkek organlardan daha erken ol-
gunlaşır. Erkek organlar kemale geldiklerinde bu organlar umumiyetle dı-
şarı doğru dönerek açıldıklarında çoğunlukla kendi çiçeklerinin tepeciği
üzerine düşmezler. Çiçeklerin bu özelliğinden dolayı lahanalar yabancı
tozlanma ve döllenme göstermektedirler. Diğer taraftan lahana çiçeklerin-
de polen tozları tepeciğe düştükten itibaren takriben beş gün zarfında
döllenme meydana gelmektedir.
Q Meyve ve Tohum : Lahanalarda döllen-
' ç ,_ me sonunda çiçekler üzerinde bulunan çanak
- ` ,. , ve taç yapraklar dökülür ve dişi organ büyü-
jfifk ' . meye devam eder, meyve bakla şeklini alır.
' \ - V Çiçeklenmeden 20-25 gün sonra bakla (mey-
_ \.\ 1 \"> ve) içindeki tohumlar belirginleşir. Bir baklada
ş. 2 ._.. 1-30 adet tohum olur. Tohumlar yuvarlak ve-
Ş°""5'““"'a”'” °""""5"”'“ ”“*i"'*'”f ya hafif yumuıta şeklindedir. Olgunlaşmış to-
humlarda renk kahverengi, mor, kırmızı ve bunların tonlarıdır. Bir gram-
da bulunan tohum sayısı 280-350 adettir. Çimlenme gücü %85-95'tir.
Çimlenme güçlerini normal koşullarda 4~6 yıl muhafaza ederler. Opti-
mum çimlenme sıcaklığı 20-25 0C'dir.
Lahana grubu sebzeler içerisinde ekonomik öneme sahip ve yetişti-
riciliği yaygın olanlar (başta Baş lahanalar olmak üzere, Brokkoli, Karna-
bahar, Brüksel Iahanası, Alabaş ve Yaprak lahana) bundan sonraki bö-
lümde ayrı ayrı verilmiştir. -
BAŞ LAHANA (BEYAZ-
vETişTiRlciı.iĞl
(Brassica oleraceae var. capitata)
Baş lahanalar beyaz ve kırmızı baş
lahanalar olmak üzere iki ana alt' grup al-
tında toplanırlar. Beyaz ve kırmızı baş la-
hanalar gerek ülkemizde ve gerekse Ka-
radeniz Bölgesinde yoğun bir şekilde ye-
tiştirilen ve de severek tüketilen bir sebze-
dir. Bununla birlikte baş lahanalar içerisin-
de değerlendirilebilen baş lahana tipide
savoy lahanası olarak bilenen kıvırcık baş
lahanadır. İçerdiği vitamin ve mineral
maddelerce insan beslenmesi ve sağlığı-
na büyük katkıda bulunan baş lahanalar
kış sebzeleri arasında önemli bir yere sa-
hiptir. Başlahana kalsiyum ve fosfor mine-
rallerl ile A, B1, B2, B12 ve C vitaminlerin-
ce oldukça zengin bir sebzedir. Baş laha-
nalar çiğ olarak değerlendirildiği gibi dol-
malık, turşuluk, yemeklik ve salata olarak
da değerlendirilir. Ülkemizde beyaz baş
lahanalar genel olarak sarma, turşu ve
kapuskalık (yemeklik) olarak değerlendiri-
lir. Buna karşılık Avrupa ülkelerinde be-
yaz baş lahanalar salata olarak tüketilir.
Kırmızı baş lahananın ülkemizde salata
olarak tüketimi yaygındır. Savoy lahanası
yani kıvırcık baş lahana ülkemizde pek bi-
linmemektedir. Kıvırcık ve gevrek yaprak
yapısına sahip bu lahanalar salata ve tur-
şu yapımında kullanılmakta ve Avrupa ül- şerıııs. Kımıızıbaşıanana
KIRMIZI)
Şekil 7. Beyaz baş lahana
Şekll 8. Savoy (Kıvırcık baş) lahana
i
11
l
I
I
l
kelerinde bol miktarda tüketilmektedir. Son yıllarda ülkemizde yeni tanın-
maya başlayan bu sebze, özellikle kışı sert olan, marul ve salatanın ye-
tiştirilemediği bölgelere tavsiye edilebilir. Kışı sert geçen ve salata-marul
grubu sebzelerin yetiştirilmediği bölgelerde savoy lahanası yetiştirilebilir.
Ülkemizde beyaz baş lahana yetiştiriciliğinde çoğunlukla yöresel popu-
lasyonlardan elde edilen tohumlar kullanılmakta, ticari anlamda lahana
yetiştiriciliği yapan üreticilerin bir bölümü de ticari çeşitleri kullanmaktadır.
Üreticinin kendi ürettiği tohumu kullanması lahanaların döllenme biyoloji-
lerinden kaynaklanan sebeplerle zaman içinde populasyonların heterojen
bir yapıya sahip olmasına neden olmaktadır. Üretimde stanclartlığın yaka-
lanması ve tüketim amacına uygun kaliteli bir yetiştiricilik için verimli, stan-
dart veya hibrit çeşitlerle yetiştiricilik yapmak büyük önem taşımaktaclır.
Başlahana kalsiyum ve fosfor mineralleri ile A, B1, B2, B12
ve C vitaminlerince oldukça zengin bir sebzedir.
Salatalarda sadece kırmızı baş lahanayı kullanmayalım, bunun ya-
nında beyaz baş ve savoy lahanalarınıda kullanalım.
Kışı sert geçen ve salata-marul grubu sebzelerin
yetiştirilmediği bölgelerde savoy lahanası yetiştirilebilir.
BEYAZ BAŞ LAHANA TİPLERİ
' ,l Beyaz baş lahanalar baş irilikierine
.- . gör_e küçük, orta, iri ve çok iri olmak üze-
-._.* re sınıflandırılmaktadırlar. Bununla birlik-
'" te yetiştirilme dönemlerine göre de er-
'- - 4 kenci baş lahanalar, ilkbahar baş lahana-
ları, kışlık baş lahanalar (genellikle geççi
J çeşitleri içerirler), yazlık baş lahanalar ve
' _Ş ""' ' savoy (kırışık yapraklı) baş lahana gibi
Şefi: 10. lrr' eliptik beyaz baş lahana tipler' mevcutum Å
gr.
í 7 _V LAHANAGİLLER YETİŞTİRİCİLİĞİ
lı‹ı.lıvı ls'rEı‹LEn| ve vETlşTIı=ıııııE DÖNEMLERI
Serin iklim sebzesi olan baş lahanalar sonbahar (başlangıcı) ile Ilk-
bahar (sonu) arasındaki serin dönemde yetiştirilir. Serin mevsimi sevdik-
lerinden nemli yaylalar, deniz, göl ve nehir kıyısı bölgeler ideal yetiştirme
alanlarıdır. Avrupa ülkelerinde bütün yıl boyunca yetiştirilen lahanalar ül-
kemizde genellikle kışlık olarak yetiştirillrler. Yaz döneminde yetiştirilen
erkenci çeşitler bulunmasına karşılık bu dönemdeki yüksek sıcaklıklar ka~
liteyi bozduğundan ve yazlık sebzelerin yoğun olduğu bir dönem olduğu
için bu dönemde yetiştiricilik yapılmamaktadır. Baş Iahanalar diğer laha-
na grubu sebzeler gibi serin iklimden hoşlandığından 15.5 “C - 21.5 °C
arasında sıcaklıklar da iyi bir şekilde yetiştirilirler. Başlar genel olarak 24 “C
altında en iyi şekilde oluşurlar. Baş bağlama döneminin serin mevsime
gelmesi baş kalitesini artırır ve lezzetli başlar elde edilir. Uygun baş geli-
şimi için gece- gündüz sıcaklık farkının 5 "C olması arzu edilir. Genelde
(-10 °C) gibi düşük sıcaklıklara da toleranslıdırlar (Kar, 2000).
TOPRAK İSTEKLERİ
Lahana grubu sebzeler genelde toprak yönünden pek fazla seçici
değildirler. Kumlu, tınlı, ağır karakterli killi topraklar olmak üzere hemen
hemen birçok toprak tiplerinde yetiştirilebilirler. Fakat iyi kaliteli mahsul
için kumlu, kumlu tınlı ve organik maddece zengin orta ağırlıkta topraklar
en uygun topraklardır.
Pazar ürün devamlılığı için kademeli dikim ve olgunlaşma
zamanı farklı olan çeşitleri kullanalım.
EKİM-DİKİM VE ZAMANI
Fideler yastıklarda yetiştirilebildiği gibi viyollerde yetiştirmek müm-
kündür. Tohum yastıkları hazırlanarak 15 cm aralıkla açılan çizilere sey-
rek olarak tohumlar ekilir. Çizilerin derinliği 2,5-3 cm civarında olmalıdır.
Tohum ekiminden önce çizilerin sulanması gerekir. Fideler 3-4 gerçek
yapraklı olduğunda tarlaya dikilirler. Buğday hasadından sonra ll. ürün
3
14
olarak da yetiştirilebillrler. Tohum ekimleri Mayıs ayında başlayıp Ağus-
tos ayına kadar kademeli olarak devam edebilir. Dikimlerde Haziran ayı
ile Ağustos ayının sonuna kadar yapılabilir. Ekim ve dikimde etkili olan
konu pazara ürün çıkartma zamanıdır. Bu durum göz önünde tutularak
kademeli ekim ve dikim yapılabilir. Sonuç da pazara uzun süre ürün sun-
muş olunur. Bunun yanında farklı olgunlaşma grubundaki çeşitleri de kul-
lanmak pazar devamlılığı için önemlidir. Pazar ürün devamlılığı için kade-
meli dikim ve olgunlaşma zamanı farklı olan çeşitleri kullanalım. Hasatlar
Ekim-Kasım ayı ile Mart ayları (erken ilkbahar) arasında yapılır. Dikim
mesafesi olarak sıra arası 50-90 cm ve sıra üzeri 45-60 cm alınabilir. Bu
dikim mesafelerlne etki den en önemli faktör kullanılan çeşidin erkenci ve
geççi olma özelliğidir. Genel olarak ona geççici ve geççi çeşitlerde dekar-
daki bitki sayısı 1850-200-2500 bitki adetidir. Erkenci çeşitlerde bu mik-
tar aıtar, 3500-4000 adet bitkiye çıkabilir. Erkenci çeşitler küçük taç yap-
tıklarından daha sık dikilebilir. Baş lahana yetiştiriciliğinde standart (açık-
da tozlanan) ve hibrit çeşitler kullanılmaktadır. Son yıllarda hibrit çeşit kul-
lanımı artmıştır. Bunun en büyük nedeni üretimde standartlığın yakalan-
masıdır. Kullanılan çeşitlerin olgunlaşma süreleri de 50-60 günden baş-
layıp 150-160 güne kadar çıkmaktadır. Çeşit seçerken olgun başları ara-
zide uzun süre çatlamadan kalan çeşitleri seçelim.
Çeşit seçerken olgun başları arazide uzun süre
çatlamadan kalan çeşitleri seçelim.
GÜBRELEME
Geniş ve bol miktarda yapraklara sahip olan lahanalar yetiştirildikle-
ri yerin besin maddelerince zengin olmasını isterler. Bu sebeple uygun
yanmış ahır gübreslnin yanında iyi baş bağlama ve verimlilik için ticarî
gübrede verilmelidir. Verilecek ticari gübrenin miktarını belirlemede en
sağlıklı yöntem toprak tahlili olup toprak tahlili sonuçlarına göre ticari güb-
re verilmelidir. Ticari gübre miktarı olarak azot 15-18 kg /da, 8-10 kg/da
P205 ve 12-16 kg/da K20 verilmelidir. Ticarî gübrerıin yanında yüksek
kaliteli bol ürün için dekara 4~5 ton yanmış çiftlik gübresi kullanılması ge-
rekmektedir. Fosforlu gübrenin tamamı dikim öncesi, azotlu gübrede iki
defada verilir. Azotun ilk yarısı dikimle geri kalanı ise II. çapada verilir.
BAKIM
Baş lahana yetiştiriciliği koiay bir yetiştiriciliktir. Erken dikimlerde yük-
sek sıcaklığa bağlı olarak sulama yapılabilir. Yabancı ot yoğunluğuna gö-
re 1-2 defa çapa gereklidir. Lahana keiebeğînin tırtılları ile pireler önem-
li zararlılar olup zararlı yoğunluğuna bağlı olarak uygun bir insektisit ile
ilaçlama yapılmalıdır.
HASAT
Baş lahanada hasatlar yetiştirilecek çeşidin olgunlaşma grubuna ya-
ni erkenoilik-geççilik özelliğine, başların istenilen büyüklüğe gelmesine ve
yetiştirme-bakım şartlarına bağlı olmak üzere clikimden itibaren 2-5 ay
sonra başlar. Genel olarak hasatlar ekim ayinda başlayıp erken ilkbaha-
ra kadar yapılabilir. Başlar bireysel olarak kesilir ve hasat edilir.
Şekil' 1 1. Hasat edilmiş beyaz baş lahanalar
W
Ã
i
BROKKOLİ YETİŞTİRİCİLIGİ
(Brassica oleraceae var. italica)
Å?
Şekli 12. Yeşil baş brokkoli
Şekil 13. Mor (patlıcan rengi) baş brokkoli
16
.ri "i°~' ' U" = ı `. Şekil 14. Beyaz baş brokkoli
Brokkoli gelişmiş olan Avrupa ülkele-
ri ile Amerika da çok miktarda yetiştiriciliği
yapılan ve severek tüketilen lahana grubu
sebzelerden biridir. ilk kültüre 16. yüzyılda
Italya ve Fransa'da alınmıştır. 1920 yılla-
rında Amerika'da ticari olarak üretilmeye
başlanmıştır. Son yıllarda brokkolinin bes-
Ienme ve sağlık yönünden öneminin bilin-
mesi bu sebzeye olan eğilimi artırmıştır.
Serin iklim sebzelerinden olan brokkoli
karnabaharla yakından ilgili olup morfolo-
jik olarak benzerlik göstermektedir. Her iki
türde de tüketilen kısım açmamış çiçek
tomurcuklarının oluşturduğu salkım kü-
mesi yani baş kısmıdır (taçı). Brokkolide
sebze olarak değerlendirilen kısım olgun-
laşmamış çiçek taslakları (taçı) ve sapıdır.
Önce merkezi baş (taç ) teşekkül eder,
sonra yaprak koltuklarından çıkan yan
sürgünlerden küçük başlar oluşur. ilk ön-
ce ana başlar hasat edilir sonra yaprak
koltuklarından ana baş benzeri fakat on-
lardan daha küçük etli saplı küçük yan
sürgün başları hasat edilir. Brokkoli tiple-
ri; Yarı sürgün oluşturan ve 'calabrase'
olarakta adlandırılan yeşil baş brokkolile~
rin yanında sarı yeşilimsi, beyaz ve mor
renkli brokkolilerde bulunmaktadır (Kar,
2000). 0 '
LAHANAGİLLEFI YETIŞTİFIICİLİĞİ
Son yıllarda brokkolinin beslenme ve sağlık yönünden
öneminin bilinmesi bu sebzeye olan eğilimi artırmıştır.
Brokkoli, yetiştiriciliği nispeten kolay olan sebzelerden biridir. Vitamin
A ve C, potasyum, magnezyum minerallerince zengin olup mükemmel bir
kalsiyum ve demir kaynağıdır. Çiğ olarak tüketildiği gibi değişik şekillerde
yemekleri yapılarak da cieğerlendirilmektedir.
100 g yenebilir taze brokkoli 3,4 g protein, 2 g karbonhidrat, 0.3 g.
yağ, 4 g. lif, 114 mg kalsiyum, 455.6 mg potasyum, 48 mg fosfor, 1.4 mg
demir, 116.4 mg vitamin C ve 206.8 mg vitamin A içermektedir. Brokkoli
zengin vitamin muhtevası, yüksek oranda lif içermesi ve kalori değerinin
düşük olmasi nedeniyle beslenme yönünden altın değerinde bir sebze
olarak bilinir. Sadece uygun bir beslenmeyi temin etmekle kalmayıp aynı
zamanda sağlıklı ve uzun yaşam için avantajlar sağlar. Amerika Birleşik
Devletlerinde kanser araştırma enstitüsünün yaptığı çalışmalarda
brokkolinin antikanserojen maddeler içerdiği ve kansere çok iyi geldiği bil-
dirilmektedir. Kalsiyum ve potasyum minerallerince oldukça zengin olan
brokkoli, çocukların kemik gelişimini olumlu yönde etkilemekte, yaşlılarda
görülen kemik erimelerine karşı koruyuculuk özelliği göstermekte, yüksek
tansiyon ve şişmanlığa karşı etkili olduğu yapılan araştırmalarla destek-
lenmekteclir.
Brokkoli zengin vitamin muhtevası, yüksek oranda lif
içermesi ve kalori değerinin düşük olması nedeniyle
beslenme yönünden altın değerinde bir sebze olarak bilinir.
Brokkolinin optimum sıcaklık isteği 18-24 °C'dir. Yüksek sıcaklıklar
olgunluğu hıziandırmanın yanında erken çiçeklenmeye de teşvik eder.
Ayrıca brokkoli karnabahardan daha fazla kuraklığa dayanır. Aylık ortala-
ma 16 °C'deki sıcaklık ideal olup, büyüme periyodunca 4.4 ile 21.1 “C
arasındaki sıcaklıklarda en iyi şekilde yetişirier- Brokkoli. serin iklim seb-
zesi olmasına rağmen çok düşük sıcaklıklara karşı hassastır. Özelikle taç
büyüme döneminde düşük sıcaklıklar sürekli olduğu zaman bitkiler hayat-
larını devam ettirememektedirler (-3.3 °C, 0 “C sıcaklıklarda bitkiler 30-36
saat kalırlarsa ölmektedirler). Yine düşük sıcaklıklar küçük merkezi taçla-
ra ve yan sürgünlerin sayısında azalmalara da neden olmaktadır.
Brokkoli taç ve sürgünlerinin istenilen derecede soğuklara maruz bırakıl-
ması tatlarının daha iyi olmasına neden olabilmektedir. Bu sebepledir ki
taç oluşturma dönemlerinin düşük sıcaklıklara getirilmesinde yarar vardır.
Brokkoliyi yaz ortasında hasat etmeyelim. Çünkü daha kaliteli baş ve sür-
günler serin mevsimde oluşur.
Düşük sıcaklıkların olumsuz etkileri yanında çok yüksek sıcaklıklar-
da (26.6 "C üzerindeki) olumsuz etki yapmaktadır. Bitkinin olgunluğa hız-
la ulaşması, taçlarda yumuşama ile gevşeme, kalitede düşüklükler ve bit-
kilerin hemen çiçeğe kalkması gibi olumsuzluklar görülmektedir.
TOPRAK Israel
Toprak isteği yönünden fazla seçici değildir. Fazla ağır olmayan or-
ganik maddesi yüksek topraklarda kolaylıkla yetiştirilebilir. Çok iyi su tu-
tan pH değeri 6-6,5 olan topraklarda yetiştiricilik yapılmalıdır.
. EKIM VE DIKIM zAMAı~ıı
Ekim ve dikim zamanı bölge ekolojilerine, hasat zamanına ve yetiş-
tirilecek çeşidin olgunlaşma grubuna göre değişmektedir. Genelde hibrit
çeşitler erkenci olduklarından dikimden 50-80 gün sonra ilk hasada gel-
mektedir. Brokkolide genel olarak ilkbahar ve sonbahar yetiştiriciliği yapıl-
maktadır. Sonbahar dönemi yetiştiriciliği için Haziran-Temmuz aylarından
itibaren tohum ekimine başlanabilir. Kışı ılıman geçen bölgelerde erken
ilkbahar dönemi için Eylül-Ekim aylarında ekim yapılabilir. Erken ilkbahar-
da hasatlar Şubat-Mart aylarında başlar. Kışın öıtüaltında (plastik sera-
larda) yetiştirmekte mümkündür.
ÇEŞITLER ç
Brokkolide çeşitler genellikle F1 hibritlerdir.
Green Duke : Ilk ve sonbahar yetiştiriciliği için uygundur. Dikimden
itibaren 50 gün sonra hasada gelir.
_ i
l
İ
____. _ __ _ ___ -_ _-, -_- 1 - . _ --- - W --~~-İ' 7' ' ¬~-- - _ _-f
LAHANAGILLER vıaTlşrtn|c|LIG|
Sultan : 50 günlüktür, sonbahar dönemi için uygundur.
Ninja : 86 günlüktür. ilk ve sonbahar için uygundur.
Arcadia : 86 günlüktür. İlk ve sonbahar için uygundur.
Emperor : 65 günlüktür. Ilk ve sonbahar için uygundur.
Yukarıda bahsedilen çeşitlerin yanında erkenci (Early Dawv, Galle-
on, Packman), Orta mevsim (Legend, Mariner, Primium crop) ve geççi
(Green Defender, Decathlon) çeşitleri de mevcuttur.
Brokkolide hibrit çeşitlerin yanında hibrit olmayan çeşitlerde vardır.
Bunlar; San Miguel, Marathon, Regal, Saga, Green Valiant vs. çeşitleri-
dir. Günümüzde ticari sebze tohum sektöründeki hibrit çeşitlerin olgunlaş-
ma süresi 50-60 günde başlayıp 120 güne kadar çıkmaktadır.
Buğdaydan sonra ikinci ürün olarak brokkoli yetiştirebiliriz.
YETIŞTIRME TEKNIKLEHI
Brokkoli yetiştiriciliği diğer lahana grubu sebzeleri gibi kolay bir şekil-
de yapılabilir. Tohumlar yastıklara ekilebilcliği gibi viyollerede (tohum ta-
sarrufu için) ekilebilir. Fideler esas yetiştirme yerlerine dikilirken bitkiler
arası mesafe çok önemlidir. Çeşitlerin erkenci veya geççi oluşu, hasatta
olgunlaşmamış ana baş ya da yaprak koltuklarından çıkan yan sürgünle-
rin hasat edilip edilmeyeceğine göre dikimde uygulanacak bitkiler arası
mesafeler değişmekteclir. Erkenci çeşitler daha küçük bitkiler oluşturduk-
larından bitkiler arası mesafe azaltılabilir. Fideler_3-4 gerçek yapraklı du-
ruma geldiğinde yani tohum ekiminden 4-5 hafta sonra esas yerlerine 30
X 45 - 50 X 50 cm mesafelerde dikilebilirler. Geniş alanlarda makineli di-
kimlerde sıra arası mesafe 60-70 cm'ye çıkarılabilir. Bu mesafe makine-
li kültürde kolay olmaktadır. Sıra üzeri mesafe 30-40 cm alınabilir.
Buğdaydan sonra ikinci ürün olarak brokkoli yetiştirebiliriz.
GÜBRELEME
Brokkoli topraktan karnabahara göre daha fazla besin maddesi kal-
dırır. Brokkoli yetiştiriciliğinde 1 da alana 15-20 kg N. 20 kg P2O5 ve 20-
l-'
wçlrrçlsàlrlııı sErı'lsı-s2-
_ _ _ _ _ M
22 kg KEO verilmelidir. Azotlu gübrelerin yarısı dikimde geri kalan azot ise
ana baş hasat edildikten sonra verilmelidir (Vural ve ark., 2000). Özellik-
- le yan sürgünlerin oluşmasında azotlu gübreler büyük önem taşımakta-
dır. Gübreleme yapılmadan önce toprak analizleri yapılarak ihtiyaç gös-
teren gübrelerin verilmesi gerekmektedir.
HASAT VE VERİM
Sebze olarak değerlendirilen kısımları yeşil renkli ve olgunlaşmamış
çiçek taslakları ile kalın ve etli çiçek sapları oluşturur. Dünyada yaygın
olarak yetiştirilen sprouting brokkoliler yani yan sürgün oluşturan brokkoli-
ir'
lerde ılk once merkezi ana baş (ortalama
300-400 g. hatta çeşide bağlı olarak t kg.
kadar çıkabilir)) ve sonra yan sürgünler
başları (10-100 g) hasat edilir. Hasatta
önemli olan başları oluşturan tomurcuk-
ların patlamaması ve sıkı baş formu .
özelliğini korumasıdır. Dekara verim, çe-
şide, dikim sıklığına ve yetiştirilme şartla-
rına bağlı olarak 1500-3000 kg arası de-
ğişmektedir.
DEĞERLENDİRME ŞEKILLEFIİ
Şekil 15. Brokkaiíde hasat olgunluğuna _ _ __ _ __
` gelmiş ana baş Brokkolının yuzlerce çeşit degerlen-
dirme şekli (çorba, salata, yemek) bulun-
maktadır. Hafif haşlanıp salatası yapıla-
bildiği gibi kızaıtma türü yemeklerin yanı-
na yeşillik olarak kullanılmaktadır. Derin
dondurmakta mümkündür. Dış sap ka-
buğu soyulup çiğ olarak tüketilmektir. Bu
sebze uzun süre muhafaza edilebilir.
Kontrollü atmosferde 85 gün muhafaza
edilebilir. Ayrıca derin dondurma imkânı
olduğundan dondurulmuş gıda sanayi
BRÜKSEL LAHANAsı YETIşrlniclı_iĞi
(Brassica oieracea var. gemmifera)
16.yy'da Belçika'dan yayılmıştır.
Belçika ve Fransa'da ilk olarak kültüre
alınmıştır. Yenilen kısmı, yaprak koltuk-
larında oluşan 2,5-5 cm çapındaki min-
yatür küçük başlardır. Bir bitkide 30-50
adet minyatür baş bulunur. Hem taze
hem de dondurulmuş olarak değerlendi-
rilmektedir. Ülkemizde yeni tanınmaya
başlanmış olup, son yıllarda üretim ve
tüketim artmıştır. Ihracat potansiyeli yük-
sek sebzelerdendir. Brüksel lahanası, vi-
tamin C ve A, Mineralierden Demir, Po-
tasyumca zengindir. Protein içeriği de
yüksektir.
İKLİM İSTEKLERI
Serin iklim sebzesidir. Soğuklara ve
donlara dayanıklıdır (Diğer lahanalara
göre). Optimum sıcaklık istekleri 15-18 0C'dir. Minyatür tatlı başlar, son-
baharı serin ve uzun, kışları ılımlı olan deniz kıyısı alanlardan elde edilir.
Yüksek sıcaklıklar baş kalitesini olumsuz etkiler.
e Q
Şekil 17. Brüksel iahanasında ceviz ı
büyüklüğünde min yatür başlar
Brüksel Iahanası, vitamin ,C ve A, Minerallerden Demir,
Potasyumca zengindir. Protein içeriği de yüksektir.
Iyi drene edilmiş, organik maddece zengin, pH : 6 olan topraklar ye-
tiştiriciliğe uygundur. Erkenci çeşitler için kumlu topraklar, geççi çeşitler
içinse ağır topraklar tercih edilmelidir.
2
l
çlrtçı Eeırım sızıılsl -sa- 'L
YETİŞTİRME TEKNİKLERİ
Tohumla üretilirler. Geríelde hibrit çeşitler kullanıldığı için fideler vi-
yollerde yetiştirilir. Yastıklarda da yetiştirilebilir. m2'ye 4-5 gr tohum ekilir.
Dikim mesafesi sıra arası 70-90 cm, sıra üzeri 45-60 cm olmalıdır. Dikim
zamanları, çeşidin olgunlaşma durumuna göre değişir. Eylül başı Aralık
sonuna kadar hasat edilecekse fideler Haziran-Temmuz aylarında tarla-
ya dikilirler. Brüksel lahanası çeşitleri genelde 80-100 gün ile 160-180
gün arasında olgunlaşma süresine sahiptirler. Genel olarak olgunlaşma
süresi uzun olan çeşitler kışın hasat edilecek şekilde dikilebilirler. Dikim-
de hasat zamanı ve dikilecek çeşidin olgunlaşma süresi dikkate alınma-
sında fayda vardır. Yüksel kalite ve verimli bir üretim için yağış durumu
dikkate alınarak sulama yapılmalıdır.
Alttaki başlarda büyümeyi yavaşlatmak ve üsttekiierin
büyümesini hızlandırmak amacıyla uç alma işlemi yapılır.
Fosforlu ve potasyumlu gübrelerin tamamı ile azotlu gübrelerin üçte
biri dikim esnasında, geriye kalan azotlu gübre ise ileriki gelişme aşama-
larında iki defada verilir.
HASAT, VERİM VE DEPOLAMA
Bitkiler 30-40 cm boylandığında
aşağıdan yukarıya olmak üzere yaprak
koltuklarında brüksel lahanası başları
oluşur. 2,5-5 cm çapına ulaşan başlar
hasat edilir. Hasat geciktirllmemelidir.
Çünkü başlarda gevşeme ve açılmalar
olur. Kademeli hasat yapılır. Önce altta-
ki olgunlaşmış başlar hasat edilir. Hasat
Şekli18.Brüksellahanasırıdahasada işlemi' başın altındaki yaprağın kırılıp'
,¬.«,Wı‹üçükbaşıa, bitkiden uzaklaştırılmasıyla yapılır. Ka-
Lııı-ıAııAalLı.En vETlşTlnlclLlGI
demeli hasatta en üstteki başların olgunlaşması beklenmemelidir. Alttaki
başlarda büyümeyi yavaşlatmak ve üstlekilerin büyümesini hızlandırmak
amacıyla uç alma işlemi yapılır. Uç alma işlemi genelde alttaki başların
1,25 cm'ye ulaştığında tepenin kırılması şeklinde uygulanır. Aynı zaman-
da Eylül-Ekim aylarında 2. hasattan sonra da uygulanabilir. Kademeli ha-
satın yanında makineli hasatta yapılabilir (Işçilik masrafını azaltmak için).
Bu hasatta bitkiler toprak yüzeyinden kesilir. Yapraklar temizlenir. Özel
makinelerle minyatür başlar bitki gövdesinden ayrılarak sınıflandırılır. Ve-
rim, kademeli hasatta dekara 2-3 ton, makineli hasatta 1,5-2,5 ton ürün
alınabilir. 10-14 OC' de % 95 nemde 3-5 hafta muhafaza edilir. Kontrol-
lü atmosferde de muhafaza edilebilir. -
lı=T _I Eàlrln sıaıılsl -sz- _ ı
I ALABAŞ YETlşTiı=ılclLiGi
(Brassica oleraceae var. gongylodes L)
Şekli 19. Alabaş gövde yumrusu
Şekli 20. Beyaz renkli alabaş
Şekil' 21. Mor renkli alabaş
Avrupa'da 1500'lü yıllarda bilinen bir la-
hana grubu sebzesi olup Amerika'da son
300 yılda tanınmaktadır. Ülkemizde ise üre-
tim alanı ve miktarı çok düşüktür. Gövde
üzerinde oluşan yumru ile yumrusu yenen
lahana grubu sebzedir. Yumru ağırlığı
200-300 g ile 1000 g arasında değişir (çeşit
ve agronomik uygulamalara bağlı olarak).
Çiğ olarak ve salatalarda kullanıldığı gibi
pişirilebilir ve konservesi yapılabilir. Yap-
rakları lahana ve ıspanak gibi pişirilebilir.
Alabaş, A ve C vitaminleri, Kalsiyum ve De-
mir mineralleri bakımından oldukça zengin-
dir. Vejetasyon süresi kısadır. Beyaz (hafif
yeşil) ve mor olmak üzere iki tipi vardır.
Beyaz (Hafif yeşil)
Early White Vienna (55 gün)
Express Forcer (42 gün)
Grand Duke (hybrid-50 gün)
Kolpak (hybrid-38 gün)
Triumph (55 gün)
Mor
Blaro (43 gün)
Early Purple Vienna (62 gün)
Rapid (45 gün)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder